Bohaterowie wojenni to nie tylko żołnierze, sanitariuszki czy harcerze. Tysiące żyć ocaliła grupa… polskich matematyków.
Z powodu napiętej sytuacji politycznej dwudziestolecia międzywojennego polski wywiad niezłomnie przechwytywał niemieckie depesze wojskowe. Niestety, okazywały się one bezużyteczne, ponieważ Niemcy wykorzystywali wyjątkowo skomplikowaną maszynę szyfrującą Enigma.
Enigma wyglądem przypomina maszynę do pisania. Naciśnięcie litery na klawiaturze wysyła sygnał elektryczny, który przechodzi przez trzy wirniki, a każdy z nich zmienia wyjściową literę, aż wreszcie na klawiaturze podświetla się efekt szyfrowania. Aby jeszcze bardziej skomplikować proces, po każdym wciśnięciu klawiatury pierwszy wirnik obraca się o jedną literę, więc ta sama wyjściowa litera może zostać zakodowana na wiele różnych sposobów w jednym tekście. Operator maszyny wysyła zaszyfrowany tekst w formie kodu Morse’a.
Do odszyfrowania tak wysłanej depeszy odbiorca potrzebuje takiej samej maszyny, a także użytego przez nadawcę ustawienia wirników, zmienionego codziennie. Bez niego odczytanie wiadomości byłoby niemal niemożliwe: takich ustawień jest około 150 bilionów, mniej więcej tyle, ile drzew na świecie.
Dla zdolnych i pracowitych matematyków nie ma jednak rzeczy niemożliwych. Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki, studenci matematyki Uniwersytetu Poznańskiego, w latach trzydziestych podjęli się zadania złamania kodu Enigmy. Przełom w ich pracach nastąpił, gdy na krótki czas przejęli niemiecką maszynę, co umożliwiło im zapoznanie się z jej działaniem.
Tuż przed rozpoczęciem drugiej wojny światowej w podwarszawskich Pyrach odbyła się konferencja polskich, angielskich i francuskich kryptologów, czyli specjalistów od szyfrowania. Polacy zaskoczyli sojuszników zaawansowaniem prac nad Enigmą: podarowali im zarówno polską kopię niemieckiej maszyny, jak i precyzyjny opis matematycznych podstaw zasad jej działania.
Brytyjczycy, w tym ojciec sztucznej inteligencji Alan Turing, kontynuowali badania polskich matematyków w podlondyńskim ośrodku kryptologicznym Bletchley Park. Wizyta w tej urokliwej angielskiej posiadłości, dzisiaj funkcjonującej jako muzeum, nie pozostawia żadnych wątpliwości: poznańscy matematycy zmienili bieg historii.
dr Paula Rowińska Imperial College London https://paularowinska.wordpress.com/